Elmalı Definesi: Yüzyılın Hazinesi Anadolu'ya Nasıl Geri Döndü?
Nümizmatik ve arkeoloji dünyasında bazı buluntular vardır ki, sadece içerikleriyle değil, aynı zamanda kendi modern maceralarıyla da efsaneleşirler. 1984 yılında Antalya'nın Elmalı ilçesinde
ortaya çıkarılan ve sonradan "Yüzyılın Definesi" olarak anılacak olan hazine, tam olarak böyle bir hikayeye sahiptir. Yaklaşık 1900 antik gümüş sikke içeren bu olağanüstü buluntu, sadece Likya ve Yunan tarihinin karanlıkta kalmış sayfalarını aydınlatmakla kalmadı, aynı zamanda uluslararası bir hukuk mücadelesinin, gazetecilik başarısının ve kültürel mirasın korunmasına yönelik kararlılığın da sembolü haline geldi. Definenin kaçak kazılarla bulunmasından başlayıp on beş yıl sonra ait olduğu topraklara geri dönmesine uzanan bu nefes kesici yolculuk, bir hazinenin maddi değerinin ötesindeki anlamını gözler önüne seriyor.
Her şey, 1984 yılının Nisan ayında, Antalya'nın Elmalı ilçesine bağlı Bayındır köyünde yapılan kaçak bir kazıyla başladı. Kaçakçıların toprağın altından çıkardığı çömlek, antik dünyanın en zengin anlarından birini dondurmuş bir zaman kapsülüydü. İçinde, MÖ 5. yüzyıla tarihlenen, çoğu daha önce bilinmeyen Likya hanedanlarına ve Yunan şehir devletlerine ait yaklaşık 1900 gümüş sikke bulunuyordu. Ancak bu definenin asıl sansasyonel içeriği, onu "Yüzyılın Hazinesi" yapacak olan parçalardı: Atina'nın Perslere karşı kazandığı zaferin anısına bastırdığı efsanevi 10 drahmi'lik gümüş sikkeler, yani dekadrahmiler. O güne kadar tüm dünyada varlığı bilinen dekadrahmi sayısı sadece 13 iken, Elmalı Definesi tek başına 14 adet daha ortaya çıkarmıştı. Bu buluntu, bilinen örnek sayısını bir anda ikiye katlayarak nümizmatik dünyasını şoka uğrattı.
Bu olağanüstü keşfin ardından, hazinenin karanlık yolculuğu başladı. Kaçakçılar tarafından Türkiye dışına çıkarılan define, uluslararası antika karaborsasına düştü. Bir aracı vasıtasıyla Münih'teki bir tüccara 1,3 milyon dolara satıldı. Ardından, Amerikalı iş insanı William Koch, yatırım bankacısı Jonathan H. Kagan ve akademisyen Jeffrey Spier'den oluşan OKS Partners adlı bir konsorsiyum, definenin yaklaşık 1.700 sikkesini yaklaşık 3,2 milyon dolara satın aldı. Hazine artık Atlantik'in öbür yakasındaydı ve parçalanarak özel koleksiyonlara satılma tehlikesiyle karşı karşıyaydı.
Türkiye, hazinenin varlığını ve kaçırıldığını öğrendiğinde hemen harekete geçti ve Interpol aracılığıyla uluslararası bir arama başlattı. Ancak dönüm noktası, iki Türk gazetecinin, Özgen Acar ve Melik Kaylan'ın ısrarlı takibiyle geldi. Gazeteciler, hazinenin izini sürerek OKS Partners'a ulaştılar ve 1988 yılının Temmuz ayında prestijli Connoisseur Magazine dergisinde definenin yasadışı kökenlerini ifşa eden kapsamlı bir makale yayınladılar. Bu yayın, uluslararası bir skandalı ateşledi. OKS Partners, tam da Los Angeles'taki bir müzayede evi aracılığıyla sikkelerden 10 tanesini satmaya hazırlanırken, Türkiye'nin avukatları satışı durdurmayı başardı.
Bu olayın ardından, 1989 yılında Türkiye Cumhuriyeti, OKS Partners'a karşı New York'ta tarihi bir dava açtı. On yıl süren bu çetin hukuk mücadelesi, kültürel varlıkların iadesi konusunda bir emsal teşkil etti. Davanın sonunda, 1999 yılında OKS Partners, mahkeme dışı bir anlaşmayla hazineyi Türkiye'ye iade etmeyi kabul etti. Yüzyılın Definesi, on beş yıllık bir sürgünün ardından nihayet ait olduğu topraklara, Anadolu'ya geri dönmüştü.
Bugün Antalya Müzesi'nde sergilenen Elmalı Definesi, sadece göz kamaştırıcı bir gümüş yığını değildir. O, daha önce adları bile bilinmeyen Likyalı hanedanların varlığını kanıtlayan, Pers-Yunan Savaşları'nın ekonomik yankılarını gösteren ve antik Anadolu'nun para dolaşımına dair eşsiz bilgiler sunan birincil bir tarihsel kaynaktır. Ancak belki de daha önemlisi, bu definenin geri dönüş hikayesi, kültürel mirasın korunması için verilen mücadelenin, kararlı gazeteciliğin ve uluslararası hukukun ne kadar güçlü olabileceğinin de bir kanıtıdır. Elmalı Definesi, toprağın altından çıkarılan bir hazinenin, ait olduğu kültüre geri döndüğünde nasıl paha biçilmez bir bilgi ve gurur kaynağına dönüştüğünün en parlak örneğidir.
Kaynak:
https://www.ktb.gov.tr/EN-120374/elmali-coins.html